Marokko 2017: Essaouira
Woensdag 29 november 2017: We wilden vanmorgen per bus naar Essaouira gaan, maar als we willen vertrekken naar de bushalte komt de campingbaas aanrijden en zegt dat we mee kunnen rijden, hij moet toch naar Essaouira. We maken graag gebruik van zijn aanbod en een half uur later staan we bij de vissershaven in Essaouira. Het is druk bij de vissershaven, veel verse vis verkoop, veel bezoekers en marokkanen die verse vis willen kopen, tevens veel karretjes en bestelwagens die vis komen halen. We zien hele bijzondere vissen, krabben en schelpdieren, ook bijvangst wordt verkocht. Er zijn ook mensen die een kleine vangst aan de man/vrouw proberen te brengen.
Achter de stalletjes worden de materialen(vislijnen) voor morgen klaargemaakt.
Als we de vissershaven verlaten komen we een schoenpoetser tegen, de schoenen van Godelive kunnen wel een poetsbeurt gebruiken. Na de poetsbeurt zien Godelives schoenen er weer netjes uit en is ze 10 dirham armer. Ook Thieu's schoenen krijgen voor hetzelfde bedrag een poetsbeurt.In en om de haven is het druk met meeuwen en katten, er is veel visafval voor deze beesten.
We lopen door wat straatjes in de Medina en bezoeken dan de stadswallen. Helaas is maar een klein deel van de wal te bezoeken, de rest is gesloten ivm. renovatie werkzaamheden.
Godelive bezoekt nog een argana winkeltje waar ook Amandelen worden uitgeperst.
Een oude man maakt miniatuur motoren van rest- en afvalmateriaal, zo heeft hij een miniatuur motor gemaakt van o.a een veer, 2 lagers, een belknop etc. Heel leuk om te zien.
Later zien we nog ergens een ezelgemaakt van eetlepels.
We lunchen ergens op een terras en tijdens de lunch komen bedelaars en artiesten voorbij, allen willen natuurlijk wat muntgeld.
Na de lunch slenteren we door de straatjes via de joodse wijk de medina uit. Op het plein staat een overvolle lijnbus klaar voor vertrek naar Ounara; we besluiten dan met een “grandtaxi” terug te gaan. Kosten 150 dirham voor 4 personen.
Terug op de camping genieten we nog even van de zon, maar er staat een stevige wind en het wordt al snel te koud om buiten te zitten. We ruimen onze spullen op want er is regen voorspeld. Geen zin om te koken, we bestellen eten bij de camping kok. Dat eten wordt precies om zes uur bezorgd bij de camper: een grote schaal met rundvleesspies, frietjes en groenten van de dag(de menukeuze was zeer beperkt), prima verzorgd en lekker.
Donderdag 30 november 2017: Afgelopen nacht is het gaan regenen, er is al veel gevallen als we wakker worden; overal staan plassen. Na het ontbijt vertrekken we richting Marrakech, Overal staan plassen op de weg, de afwatering is niet in orde. Er zijn soms wel rioolputten, maar na een lange droge periode zijn de putten gevuld met vuil.
Ook op de vlakten staat veel water, kleine riviertjes vervoeren kolkend modderwater. Waar de wegen niet geasfalteerd zijn staan grote poelen water en langs de hoofdweg stroomt veel water, huisjes en winkeltjes zijn soms nauwelijks bereikbaar.
Enkele kilometers buiten Ounara worden we verrast door een kudde geiten in een argana boom. Allemaal witte geiten deze keer. Het blijft een apart gezicht.
We rijden ook door enkele dorpjes met de gebruikelijke bedrijvigheid: onverwacht overstekende mensen, auto’s dubbel geparkeerd, wegrijdend verkeer dat geen rekening houdt met ander verkeer, brommertjes fietses en natuurlijk schoolkinderen.
Eerst is het landschap nog heuvelachtig, maar al snel wordt het vlak, een grote zandvlakte met hier en daar een olijfboom plantage. Ergens in zo’n boomgaard hingen zoveel olijven aan de bomen dat de bladeren amper te zien waren. Blijkbaar is olijven telen een winstgevende zaak, er staan grote mooie huizen op de plantages. Het grootste deel van de rit verloopt gelukkig in droog weer. Als we Marrakech naderen wordt het drukker op en langs de weg. We stoppen bij de Marjane voor wat boodschappen en de campers hebben dorst.
Het is inmiddels siesta tijd en op de weg is het redelijk rustig, dus de rit door Marrakech naar de camping ten zuiden van Marrakech verloopt soepel.
Op de camping is het rustig, slechts enkele gasten. Wel vanmiddag weer af en toe een enorme hoosbui. De mensen hier zijn er blij mee, gewassen en bomen kunnen flink wat regen gebruiken.
Marokko 2017: Agadir-Ounara
Dinsdag 28 november: We hebben gisteren ons verblijf op de camping betaald, maar snel uitrijden was er niet bij. De dienstdoende poortwachter wil de kwitantie hebben en gaat dan aan de ambtenaar in de receptie vragen of we mogen uitrijden, dat mag dus. NB: op de kwitantie staat duidelijk dat we de 28e vertrekken.
We rijden langs de kust naar Ounara, een plaatsje 25 km ten oosten van Essaouira. Het is een erg mooie bochtigeroute door een zeer heuvelachtig gebied met afwisselende begroeiing, snel rijden is er in dit gebied niet bij, zeker niet als er kilometers lang een oude vrachtwagen voor je rijdt, die amper de heuvels op kan.
Op veel plaatsen zijn de velden afgebakend met muren van op elkaar gestapelde stenen; een simpele en milieuvriendelijke afrastering met wat de natuur je geeft, de stenen lagen in de weg op het land.
Lange tijd zien we steeds de zee liggen aan de ene kant en dor bergland aan de andere kant, een deel van de route loopt door een groot duingebied. In Tamri worden bananen geteeld, er staat zelfs een druppel water in de rivier en een paar dorpen verder is markt.
Een paar keer zien we weer geiten in een arganaboom. Ook zien we weer een kudde dromedarissen.
Langs de weg zitten hier en daar mannen onder een parasol met flessen argana olie, helaas geen kopers.
Het hele gebied ziet er niet echt welvarend uit, kleine dorpjes, veel oude huisjes, ezels en ezelkarren.
Soms zijn de velden duidelijk bewerkt, maar er groeit niets, regen is hier welkom. Afgelopen vrijdag heeft de koning alle moskee-en opgeroepen een regengebed te bidden tijdens het vrijdaggebed.
Er liggen enkele zeer kleurige schooltjes en we zien grote groepen kinderen van en naar school gaan. Hoe noordelijker we rijden, des te harder gaat het waaien.
Tussen Essaouira en Ounara staan veel heel mooie grote huizen, blijkbaar woont hier het rijkere deel van de regio.
In Ounara lijkt het alsof de tijd heeft stilgestaan, kleine bedrijfjes langs de straat: de smid, de timmerman, de fietsenmaker, de slager, kleine levensmiddelenzaakjes en even kleine theehuisjes, zelf een hok met een biljarttafel. Op straat veel kleine karren met een klein paard ervoor. Uiteraard zijn er ook de ezels met bepakking. Meer van deze tijd zijn de trekkers met cultivator. Er is een wat muf uitziende “auberge” met restaurant.
Op de camping staan een paar franse campers en een nederlander.
Op zeker moment, als ik in de camper ben hoor ik een kat miauwen, maar buiten zegt Thieu dat hij geen kat hoort maar een haan. Check en dubbelcheck, binnen gemiauw en buiten een haan. Nu heeft Thieu eerder het bagageluik open gehad, zou er soms………? Als we het bagageluik openen vliegt er een poes uit de bagageruimte. Geluidsraadsel opgelost.
Marokko 2017: Agadir
Donderdag 23 november: Vanuit Tafraoute via de R105 naar Agadir gereden, de wegkwaliteit is matig. Wel een mooie afwisselende bergachtige route. Het is overal zo droog dat zelfs de cactussen het hebben opgegeven en er verlept bijstaan. We zien een paar kashbah ruines op heuvels, in een dal ligt Tizourgane Kasbah, ook op een heuvel en met restaurant. Men kan deze kasbah bezoeken en vanuit het restaurant heb je een mooi uitzicht over de vallei. We zien een grote kudde kamelen en een paar keer een kudde geiten bij, en in, een arganaboom. In een dorp heeft men alle boomstammen, langs de weg tussen twee scholen, kleurtjes gegeven, een heel leuk gezicht. Het is rond Agadir niet echt druk, middagpauze! Aangekomen op de camping installeren we ons en dan…….verlate lunch. Al voor we geinstalleerd zijn komt een reparateur van campers voorbij, hij wil onze camper van een nieuwe verflaag voorzien, iemand wil zonneschermen etc. verkopen en tot slot komt de visboer, hij slijt 6 gamba’s aan Ben en Godelieve. Er staan al wat overwinteraars en een Francaise weet te melden dat we op de plek waar we staan geen tv gaan ontvangen????? We ontvangen gewoon alle nederlandse zenders, meer hoeven we niet. Vanavond nog een wandeling gemaakt langs de boulevard, er waren toch nog heel wat mensen aan de wandel.
Vrijdag 24 november: De start van de dag is wat bewolkt, maar warm. Er wordt 30 graden voorspeld. Er is geen wasmachine op de camping en de was moet gedaan, mede om alle woestijnzand dat we de laatste tijd verzameld hebben, kwijt te raken. We hebben een adres van een wasserij gevonden enkele straten verder. Godelieve en ik verzamelen onze was en fietsen naar de wasserij. We leveren de was in en maken de afspraak dat de schone was na zessen weer kan worden opgehaald. 30 dirham(3euro) per kilo wasgoed gaat ons dat kosten. Daarna bezoeken we nog even de levensmiddelen souk en kopen bij de bakker brood voor de lunch. Ergens op een hoek van een straat, tegen een huis in de zon ligt een zwerver te slapen; naakt bovenlichaam, broek op de knieën en hand in zijn kruis, een bijzonder trieste aanblik. Terug op de camping hebben we de mannen naar de grote souk gestuurd om huisgebakken cocos macroontjes te kopen. Ondertussen ook maar de camper schoongemaakt, alles zag grijs van het zand en als Bubbles zich een keer schudt, stuift het. Na die schoonmaak Bubbles een wasbeurt gegeven en de mannen hebben de was opgehaald. Het wasgoed was keurig droog, gestreken en verpakt in gesealde plastic. Vanavond heerlijk gegeten bij de Italiaan. Wel wat prijzig voor Marokko.
Zaterdag 25 november: De dag begint bewolkt, maar met een aangename temperatuur. Na het ontbijt even naar de dierenarts gefietst met Bubbles voor een gezondheidsverklaring. Dat was snel geregeld voor 100 dirham. Vervolgens maar weer op de fiets om boodschappen naar de Carrefour. Bij het verlaten van de carrefour leek het bewakertje van de fietsenstalling te verlegen om om betaling te vragen, toen ik vroeg kost dat wat, zei hij 2 dirham alsjeblieft. 20 eurocent, daar kun je toch niks mee, dus we hebben 5 dirham gegeven. Toen we terug waren op de camping was het lunchtijd. Ben en Godelieve hebben wat uurtjes aan het strand doorgebracht, wij hebben niks gedaan op de camping. Vanavond zijn Thieu en ik gaan eten in een restaurantje in de wijk Talbjorst, simpel 3 gangen menu voor 102 dirham totaal; kunnen we niet voor gaan koken. Als we daar weg willen gaan lopen we tegen een jongeman aan die ons lijkt te kennen en vraagt waar onze vrienden zijn. Het blijkt de geoloog te zijn die we ontmoet hebben in Zagora. We vertellen hem dat we de stads ruine nog bezocht hebben, maar dat we de zonnewijzer niet konden vinden; hij erkent dat zijn info misschien wat te mager was. Daarna via de boulevard teruggefietst naar de camping. De boulevard was heel erg druk: veel wandelende Marokkanen en ook de meeste terrassen waren goed gevuld. Veel Marokkanen zitten op de muren langs de boulevard, gewoon zitten en mensen kijken, best wel leuk. Wij kopen nog een heerlijk ijsje bij een zaakje genoemd: Pistache. Terug op de camping staan er bij de poort 2 backpackers die hier willen overnachten, maar aan de ophef te zien, gaat dat niet lukken. Er is heel veel politie op de been, met name waar grote groepen mensen zijn, lijkt extra politie inzet en de bewaker heeft Thieu verzocht Bubbles voortaan maar voor 19.00 uit te laten, het onbewoond gebied buiten de camping zou erg crimineel zijn. Ik heb in dat gebied in voorgaande jaren wel eens spuiten en naalden gevonden en sowieso ligt er veel glas van bierflesjes. Bubbles maakt nu een andere en kortere wandeling voor de nacht.
Zondag 26 november: Rond elven zijn we per fiets naar de grote souk gefietst; heel veel mensen in de souk vandaag. Een enorm aanbod van verse groenten en fruit. We dwalen door de straatjes, kopen wat macroontjes en gaan tegen half twee wat eten bij het riadcafe in de hoofdstraat. Er zijn best wel veel bedelaars in de souk, maar ook de muzikanten ontbreken niet. Tegen vieren fietsen we weer terug naar de camping, soukbezoek is best vermoeiend. In de avond gaan eten in het toeristisch centrum en vervolgens teruggefietst via de boulevard. Er zijn veel minder mensen aan de wandel dan op zaterdagavond.
Maandag 27 november: Onze laatste dag in Agadir: nog een keer langs de boulevard fietsen, even boodschappen doen bij de Marjane. We ontdekken dat alles tot de Marjane nu zo ongeveer volgebouwd is, niet alle gebouwen zijn af, maar waar eerst nog open veld met struikgewas was zijn nu wegen en gebouwen. De camping wordt voller; elke dag arriveren er wel een paar campers die aan hun uitstalling te zien wel even gaan blijven. Het bleef nog lang warm vanavond, maar vanaf donderdag wordt frisser weer en wat regen voorspeld.
Marokko 2017: Tafraoute
Maandag 20 november: Vanmorgen de campinggarçon opgespoord om te betalen, hij heeft een bed in het hok naast de toegangspoort. Het hok is allesbehalve somber; de wanden zijn beschilderd met woestijnlandschap en blauwe luchten. In het hok staat een degelijk bed. Hij spoort de kopieën van onze paspoorten op en neemt het bedrag voor de overnachting in ontvangst, gepast natuurlijk, want wisselgeld heeft hij niet. We tanken en rijden naar de R109 richting Igherm. Ons doel is Tafraoute. Ten zuiden van Igherm moet een geasfalteerde weg lopen door de bergen, die willen we rijden. R109 vanaf Tata is een mooie route, eigenlijk door een rivierdal, de rivier staat droog, met mooie aardlaagstructuren in de omliggende bergen. Er groeit nagenoeg niets, maar soms ligt er een dorpje. We zien onderweg een kudde ezels en passeren twee europeesche fietstoeristen. Het moet een mooi zicht zijn in tijden dat er wat water door de rivier stroomt. Als we door Issafen rijden weten we dat we de afslag naar de weg door de bergen gemist hebben. We vragen aan een man die staat te bellen waar we de weg door de heuvels naar Tafraoute kunnen vinden en laten ons verzekeren dat de weg geasfalteerd is. We rijden een stukje terug en vinden de weg, inderdaad geasfalteerd, 1 baan breed. Al snel is er ergens een deel van de weg verdwenen, weggespoeld door water, voor Ben een wat lastige passage omdat hun camper wat lager op de weg ligt dan de onze, maar het gaat goed. De weg slingert zich stijgend en dalend door de bergen, een hele mooie route van 40 km. Een afwisselend berglandschap ook; de kleuren en structuren veranderen steeds. Soms rijden we een stukje hoogvlakte. Een enkele keer zien we in de verte een dorpje, en enkele nomadententen. Er loopt een grote kudde geiten. Nog een paar keer is er een stuk weg verdwenen door water, want ook deze weg volgt voor een groot deel een droogstaande rivier. De enkele dorpjes die we onderweg zien vormen een mix van oude lemen huisjes en nieuwe stenen huizen. De meeste nieuwe huizen krijgen geen leemkleur meer.
We bereiken de R106 en rijden richting Tafraout door een heel ander berglandschap. Deels is de weg maar 1 baan breed, maar aan beide kanten liggen meer dorpen en overal groeien amandelbomen. We bereiken net na de middag de rode bergen en dus in het dal :Tafraoute. Middagpauze, dus rustig in het dorp. We installeren ons op de dichtstbijzijnde camping. Er staan slechts 3 andere kampeerders. Iets verderop in het keteldal staat een eenzame camper in vrijheid. In de late namiddag het dorpje verkend. In dit dorp worden leren slippers en schoeisel nog met de hand gemaakt, dus er zijn veel winkeltjes met schoeisel. Morgen is er markt. De ondergaande zon geeft de bergen allerlei kleuren.
Dinsdag 21 november: uitslaapdag, we zwaaien Oostenrijkers uit die gisteravond zijn gearriveerd en vanmorgen weer vertrekken. Dan douchen, weer een avontuur: Volgens de Oostenrijker was het douchewater koud. De campingbeheerder laat zien dat het water warm is. De ervaring is echter iets anders, wisselende watertemperatuur en opeens alleen nog koud water, maar ach, we zijn weer opgefrist. Dan naar de markt. Het is geen grote markt en het publiek is wel heel erg traditioneel gekleed: zwarte kleding met gezichtsbedekking, een kruidenverkoper weet het verschil tussen oregano en komijn niet. In de middag fietsen we een eind buiten het dorp, we fietsen tot de “chapeau de Napoleon” een rotsformatie. Op een rotsachtige berghelling in de buurt lopen geiten en zoeken een weg naar beneden. Een leuk gezicht. Als we naar de geitjes staan te kijken komen een vrouw en een kind gehuld in zwarte doeken aangewandeld, het kind trekt de aandacht van bubbles en begint haar te aaien, bubbles vindt het goed. Na wat geaai loopt het meisje door en komt dan terug om bubbles een kus te geven, vervolgens komt de oudere vrouw ook de hond aaien.; heel bijzonder. We doen nog wat boodschappen in de lokale winkeltjes en gaan terug naar de camping. In de avond gegeten in een restaurant in het dorp, wij waren de enige gasten, tot onze verrassing serveerde het restaurant wijn en bier. Het eten was niet bijzonder.
Woensdag 22 november: de dag begint grijs en koud, tegen tienen komt de zon door de wolken, nog steeds frisjes. We gaan naar de markt want vandaag zou de grote soukdag zijn. Er staan inderdaad wat meer kraampjes, o.a. meer kippen te koop en nu ook schapen en een paar kalveren in de aanbieding. Er staat zelfs iemand met verse havekorrels te koop, waar zie ja dat nou? Wat achteraf op de markt staat een grote groep mannen naar iets te kijken, daar moet iets bijzonders zijn. Het blijkt de storyteller te zijn en hij kriigt het publiek regelmatig aan het lachen. Wat een storyteller precies vertelt weten wij niet, maar het is een uitstervend beroep, ze werken in elk geval nog in Marrakech, maar wij hadden er in 15 jaar nog nooit een gezien. Daarna even in het stadje om een paar handgemaakte “babouches” te kopen, iets waar Tafraoute om bekend staat. Als we terug lopen naar de camping komen we langs de slager, die heeft een kop van een rund op de toonbank staan. Vanmiddag een stukje door de mooie omgeving gefietst. Ben heeft toen wij naar de markt waren de kapper op bezoek gehad, die mag ook wel bij Thieu langskomen. Het kost wat moeite om te regelen via de campingbewaker(hij spreekt alleen arabisch), maar tegen vieren duikt de “kapper aan huis” op. Gezeten op een krukje voor de camper wordt Thieu vakkundig gekapt; de kapper heeft zelfs een beschermend doek bij voor de klant. De kapper spreekt een beetje duits en vertelt dat hij al 19 jaar 2 kap diploma’s heeft, ook een Duits diploma van Schwarzkopf als vrouwenkapper. Na een half uurtje is het knipwerk klaar en mag hij ook de Engelsman op de camping onder handen nemen voor 60 dirham. Vast een goede dag in dit uitermate slappe seizoen voor deze kapper: 3 klanten op 1 dag. Vuil water lozen, schoon water innemen en wat opruimen, morgen gaan we verder.
Marokko 2017: van Zagora naar Tata
Zondag 19 november: Vanmorgen om 09.00 vertrokken uit Zagora, het is vroeg en dus nog rustig in de stad. Wel zijn er in de verte bij de zondag-souk al veel voertuigen te zien. Ook op de N12 tot Foum Zguid is weinig verkeer. Het landschap is droog en dor, hier en daar wonen mensen en ook zijn er velden met begroeiing, men heeft er blijkbaar ergens water gevonden om de gewassen te beregenen. Ergens is men een waterbekken aan het aanleggen, hopelijk komt er nu snel regen, want zo lijkt de aanleg van een waterbekken in de woestijn wat onzinnig. Later zien we nog meer waterreservoirs bij bedrijfjes. We zien onderweg ook een karavaan dromedarissen met bepakking, een kudde ezels, een ezelkaravaan met bepakking en een kudde kamelen. Maar een enkele plek met nomadententen gezien in de verte en ook geitenkuddes zijn schaars. Op zeker moment halen we een caravan in, een Belgische caravan. Hij blijft achter ons aan rijden. Als we Foum Zguid binnenrijden moeten we stoppen voor de politie, een jongeman in uniform heeft wat vragen: waar kom je vandaan, waar ga je heen, zijn jullie met drie? Na elk antwoord overlegt hij met zijn compaan in het arabisch. Uiteindelijk mogen we doorrijden, ook de caravan. Inmiddels heeft Ben aangegeven zich niet lekker te voelen en we willen stoppen in Foum Zguid. We stoppen ergens in de hoofdstraat, maar dat mag niet van een man want dan hinderen we een vrachtwagen, welke?? Geen idee. Ben en Godelive hebben in de tussentijd wel van stoel kunnen wisselen en we rijden verder naar Tata. De weg is helemaal nieuw en rijdt goed. Het landschap wisselt een beetje; heuvel, kleine oase, alleen stenen, zandheuvels en zandvlakte met verspreid een boom, er woont blijkbaar niemand, er is maar een enkele geitenkudde te zien en verder dor, droog, niets. Soms is er een zijweg, gemarkeerd met een hoop stenen of een autoband, dus ergens zal er wel een dorp liggen. We passeren Tissint, een oaseplaats, er is een kleine markt en volk in zeer traditionele kleding op straat, een kar vol mannen komt ons tegen en groet ons uitbundig. Hier en daar springen kinderen zomaar de weg op, levensgevaarlijk. Het landschap na Tissint is heel bijzonder, het lijkt of de rivier sleuven om heuveltjes heeft gespoeld, heel bijzonder om te zien, overigens stroomt er nu geen druppel door de rivier en negeren we in Tissint de wegwijzer naar de “cascades” maar. Net na het middaguur bereiken we de camping municipal in Tata, geen beheerder te zien, geen gasten ook. We zoeken een plek en dan komt een man op een fiets die de campinggarçon schijnt te zijn. Hij neemt de kopieën van onze paspoorten mee om te kopieëren en daarna zien we hem niet meer. De camping ligt aan de rivier, er staat een beetje water in die rivier. Na drieën bezoeken de winkeltjes in de straatjes, sommige zijn gesloten, sommigen al open na de middagpauze. We kopen fruit en brood en Godelive wil een kilo bananen. De verkoper verkoopt alleen per tros en daar valt niet aan te tornen. De bezoekers in de straatjes zijn erg traditioneel gekleed, er rijden ook enkele ezelkarren. Als het donker is gaat de poort van de camping dicht en er is maar 1 lamp als verlichting, het toiletgebouw is donker en we kunnen ook geen knopje vinden om een lamp aan te doen. De campinggarçon is onzichtbaar.
Marokko 2017: Zagora
16 november 2017: Vandaag een flinke rit gemaakt, we zijn vanuit de Tinerhir naar Zagora gereden. Ruim 260 km. Om 09.00 was het nog erg fris bij de Todrakloof, maar toch waren er al souvenirverkopers hun waren uit aan het stallen op de plekken langs de weg waar je kunt stoppen om het uitzicht over de oase te bewonderen. Ook de vuilophaaldienst was al aktief: In de bebouwde kom reed een echte vuilniswagen, Aan de rand van Tinerhir wed het vuil opgehaald door een kleine vrachtwagen en buiten de bebouwing liep een man plastic van de struiken en grond te plukken om het vervolgens in een grote blauwe plastic zak te verzamelen. Aan het landschap te zien heeft hij nog heel lang werk, want er ligt nog heel veel plastic. We zijn een stukje oostelijk gereden en vervolgens via de r113 naar Alnif gereden, een tamelijk saaie weg door de kale vlakten en heuvels met hier en daar een oasedorpje. Als we in Alnif even stoppen komen er gelijk 2 kinderen vragen om een stylo, bonbon of chocola. We hebben niets van dat alles, dan druipen ze af. Een 20 km verder loopt een kudde kamelen, maar we zien geen geiten of schapen. Er groeit ook nauwelijks iets en zelfs de palmbomen staan te verdorren. In de buurt van Tazzarine duiken steeds bedelende kinderen op. Dan door de vallee du Draa, route van de kashba’s. In de Draa staat geen druppel water helaas. In een van de dorpjes is een grote bijeenkomst van alleen vrouwen. Op een heuvel langs de weg zit een grote groep kleurig geklede vrouwen met spandoeken, er is een (mannelijke) spreker en heel veel politie en militairen. Geen idee waar de bijeenkomst over ging, maar blijkbaar vertrouwde de politie de dames niet. Er zijn sowiezo veel vrouwen onderweg, in zeer kleurige kleding, en de scholen lijken gesloten. Een feestdag? Over 2 dagen is er een officiele nationale feestdag, maar over vandaag kunnen we geen info vinden. Een groot deel van de weg door de draa-vallei is vernieuwd en loopt helaas niet meer door de dorpjes. Langs het grootste deel van de weg loopt een fietspad. Vroeg in de middag installeren we ons op de camping, de campingeigenaar komt pas later. Er staan nog 3 andere campinggasten.
Vrijdag 17 november: uitslapen en dan ontbijt in de zon. De camping is aardig onderhouden, maar het sanitairblok is al lang niet schoongemaakt, ik wil toch wel het idee hebben dat ik gebruik maak van een beetje schoon sanitair, Ik heb dus het damesdeel maar even schoon gemaakt. De douche is heerlijk warm en dan om boodschappen; geld, een opwaardeerkaartje voor internet, fruit en water. Het is vrijdag, dus veel winkeltjes zijn gesloten en om 12.00 stroomt de moskee vol voor het vrijdaggebed en de preek, die beiden live te volgen zijn tot in de verre omtrek. Bubbles ging mee om boodschappen. We komen jongetjes tegen die duidelijk anti-hond zijn, eentje scheldt en maakt een gebaar van ‘hond de keel doorsnijden”, een volwassen man corrigeert de jongen. Anderen willen de hond aaien, met name een paar vaders willen hun kind de hond laten aaien. Na de lunch een rondje gefietst. De oude brug over de rivier is helemaal weg, een kilometers lange wand van beton staat nu langs de rivier en er wordt nog aan gewerkt. Er staat alleen ergens een plas water in de verder droge rivierbedding .We vinden ook een nieuwe camping, met een heel mooi sanitair gebouwtje, maar helaas geen gasten. Ook op een andere camping zijn op dit moment geen gasten. Een van de mooie grote hotels is tijdelijk? gesloten. In de Palmeraie was blijkbaar genoeg water voorhanden, de perceeltjes zien er allemaal mooi groen uit. Op de terugweg wil een jongen mij een kameel, gevlochten van bladeren geven, eerst weiger ik dat cadeau, maar de jongen lijkt wat simpel en lief, dus ik aanvaard het cadeautje in dank en hij loopt weer vrolijk weg.
Toen we vanavond naar het centrum liepen stonden er dicht bij de camping ingang veel kinderen en moeders, de kinderen wilden ons allemaal een hand geven en sommigen wilden zelfs een omhelzing, geen idee waarom dat was. Er was een meisje van ong. 15 jaar bij met haar baby. Een jongetje wilde graag een bonbon, helaas, hij kreeg niets. Nog even naar het 22.00 journaal gekeken, beetje raar bij mooi weer in de woestijn(25 graden overdag) om schaatsen te zien en in het reclameblok kerstreclames.
Zaterdag 18 november: alweer een heerlijk zonnige dag. Lopend over de camping ontmoeten we een jonge man die in een van de huisjes op de camping verblijft, het blijkt een Belgische archeoloog te zijn die voor een instituut in Parijs werkt en nu 2 maanden een project in Marokko doet. Ze hebben n.l de resten van een dorp uit 3000 jr voor Christus gevonden en dat wordt nu bestudeerd. Hij vertelt dat er tegen de berg aan de overkant van de rivier ook zo’n dorp was, maar dat dat al helemaal verwoest was door de Marokkanen, zodat er voor archeologen niets meer te onderzoeken viel, maar er is wel een zonnewijzer uit die tijd te zien. We besluiten per fiets op zoek te gaan naar de zonnewijzer, maar welk weggetje leidt ons nu in de juiste richting de berg op? Er moet ergens bij een camping een befietsbaar pad naar de locatie lopen. We gaan op weg en aan de overkant van de rivier duiken 2 tieners op een brommer op. Wil je de berg op? Dat kan hier vertellen ze de mannen, mij wijzen ze een ander pad en ze willen ons natuurlijk begeleiden. We bedanken voor de eer. Na wat gezoek ontdekken we de portier van een hotel en die wijst ons de juiste weg. Voor we de bergweg opgaan beweegt er wat langs de weg, we stoppen en het blijkt een grote familie barbarijse grondeekhoorns te zijn. Watersnelle diertjes die bij onraad onmiddellijk tussen de keien verdwijnen. Het lukt wel om er een te fotograferen.
Dan de berg op, da’s nog een hele klus en best ver. Uiteindelijk bereiken we de ruines van het verwoestte dorp, maar hoe we ook zoeken, we vinden niets dat op een zonnewijzer lijkt. Wel ligt er iets verder een half afgebouwd gebouw, zo te zien al enige tijd verlaten. Van daaruit hebben we een geweldig uitzicht over Zagora, de oase en het omliggende gebied. De rivier de Draa lijkt een met water gevulde sloot, onvoorstelbaar dat die sloot in 2014 opeens veranderde in een 100 meter brede kolkende en verwoestende watermassa.Als we weer naar beneden wandelen, stopt een brommer met twee mannen bij het verlaten bouwwerk en roepen dat ze een cadeautje hebben voor mevrouw. Ik besluit terug te lopen en dat was verstandig ook, mijn rugzak was op een kei blijven staan. De mannen uitgebreid bedankt en daarna reden ze verder, wij spoorden onze fietsen op en besloten rond de berg te fietsen en dan terug naar de camping. De weg was zanderig met veel stenen en op zeker moment fietsten wij door “vuilnisvalley”, vele heuveltjes met glas, bouwafval, tegelresten en andere rommel. Het leek de illegale vuilstortplaats van Amezrou.
Terug op de camping een boterhammetje gegeten en even de benen op een stoel, het was een flinke fietstocht.Vanavond gaan eten in een lokaal restaurant en als desert kregen we gratis mintthee van het huis.
Marokko 2017: Todra kloof
Dinsdag 14 november: Vanmorgen vanuit Tinerhir naar de 18 km verder gelegen Todrakloof gereden. Aan het begin van de kloof staat een overheidsmannetje 5 dirham entreegeld te innen van elke buitenlandse? Toerist. In de nauwe doorgang aan het begin van de kloof staan diverse souvenirwinkeltjes, en dat gaat door tot buiten de nauwe doorgang. Aan het begin van de kloof stroomt water door de rivier dat uit de rotsen komt. Na de Kloof nog enkele kilometers de droogstaande rivier gevolgd. Er is een stuk weg verdwenen, zo te zien al een tijdje geleden en er zijn geen herstelwerkzaamheden bezig, je moet dat stuk door de nu droge rivierbedding rijden, maar het regenseizoen komt eraan. Tot ongenoegen van wat lokaal verkeer keren we op een wat breder stuk, maar het duurt even voor we weer met de neus in de goede richting staan. De Gorges en kloof blijven altijd de moeite waard, een geweldig natuurfenomeen. Onderweg zien we rots beklimmers, via ferrata. Ergens hoog op een plateau in de rotswand staan tentjes, er wappert was. Bij een vorig bezoek hingen daar kleurige doeken. Terug bij de kloof zijn daar inmiddels een paar bussen toeristen gearriveerd, een lokale bewoonster loopt met haar ezel met bepakking en 2 jonge ezeltjes naar de andere kant van de kloof. Een van de ezeltjes heeft er geen zin in en verandert van richting, maar dat staat zijn bazin niet toe. Met de verandering van de stand van de zon, verandert ook het zicht in de kloof. Vanuit de kloof naar de enkele kilometers verder gelegen camping l’Atlas. Een bijzonder mooie en goed onderhouden kleine camping met veel palmbomen en gelegen aan de rivier. Nadeel van deze mooie plek is dat de zon al om half vier achter de bergen verdwijnt, en dan koelt het al snel heel erg af. Godelive en ik hebben ieder een was gedraaid, was weer eens nodig. Vanavond genoten van een lekker maal in het restaurant bij de camping, het personeel zette een gaskachel aan zodat we in een aangename temperatuur konden genieten van ons avondeten.
Woensdag 15 november: Vandaag de rest van de was weggewerkt en rustdag gehouden. Even genieten van deze wondermooie plek. Op de camping staat een marokkaanse buscamper met een marokkaans echtpaar uit Fes, de vrouw wil graag haar engels oefenen. Zij trekken nu door Marokko, maar willen volgend jaar europa gaan ontdekken, We hebben ze wat info gegeven over hoe goedkope campings te vinden, de man had n.l gehoord dat campings in met name Frankrijk nogal duur zijn. Vandaag kwam een bus griekse toeristen theedrinken op de camping. Het uitzicht werd druk gefotografeerd.
Het is inmiddels ruim 15 jaar geleden dat we voor het eerst in dit land waren, in die tijd is er toch heel wat veranderd; zag je toen overal ezels en ezelkarren, vieze stinkende brommertjes en een enkele oude gedeukte auto, nu zie je nauwelijks stinkende brommertjes, steeds minder ezels, maar heel veel auto’s, vaak nieuw of zo goed als nieuw. Veel krakkemikkige taxi’s zijn de laatste 2 jaar vervangen door mooie nieuwe auto’s. Ook zijn er heel wat meer asfaltwegen. We zagen elk jaar wel veranderingen, maar eigenlijk gaat het wel hard; geen idee of de bevolking dat ook zo ervaart. Belden we toen goedkoop naar huis via een telefoonkaart in een belhuis, wijzien nu zelden meer een belhuis, en ook internetcafe’s lijken inmiddels schaars. Ook zien we minder jeugd die de late namiddag/avond op het dorpsvoetbalveld doorbrengt, invloed van smartphones??? Anderzijds zijn er nog steeds kinderen die werken en vrouwen die gewikkeld in diverse al of niet kleurige doeken heel de dag op de oase percelen werken, en een ezel die een lijndienst met goederen lijkt te verzorgen.
Marokko 2017: Tinerhir
Zondag 12 november: Tijd om verder te reizen, we willen graag om 09.30 vertrekken, maar eerst betalen. De campingbaas is nergens te vinden, die is naar….? En alleen de baas kan afrekenen. De baas wordt telefonisch teruggeroepen door een medewerker. Dat bellen gaat wat ingewikkeld: nummer draaien op de vaste telefoon, vervolgens zegt een stem dat hij de hoorn moet neerleggen, dan gaat de telefoon weer over en heeft hij contact. De baas komt terstond naar zijn hotel. Dan zijn de kopie-en van onze paspoorten zoek, die willen we toch graag terug, er staat n.l alle relevante info voor de campings in Marokko op. Uiteindelijk komt alles in orde en om 10.00 rijden we de poort uit op weg naar Tinerhir. Even later zien we weer een grote kudde dromedarissen langs de weg. Hier en daar staan ook bordjes dat je er kamelenmelk kunt kopen. Het is wolkenloos en er zijn veel mensen op straat in de dorpen. Soms te voet, maar ook met allerlei vervoermiddelen zoals fiets, brommer, ezel. In Erfoud nemen we de R702 richting Tinejedad. De weg is heel redelijk, soms zelfs goed, maar altijd smal. We rijden door meerdere dorpjes, maar ook een flink aantal kilometers door een droog, kaal zanderig en stenig landschap. Geen dorpen, geen landbouw op dit stuk. Na het dorp Jorf zien we opeens heel veel heuveltjes van kleiachtig spul staan. Vele hectares op kleine vulkaantjes lijkende heuvels. Na een tijdje staan er aan de kant van de weg (tent)cafeetjes en souvenirtentjes. Op die plekken kun je de heuveltjes bekijken en eventueel een rit op een dromedaris maken. We rijden door tot een eind na de commerciële aktiviteiten en beklimmen dan een heuveltje. In de top van elke heuvel zit een groot diep gat. Hoe diep het gat is kunnen we niet zien. Het gebied met mini vulkaantjes ziet er wel bijzonder uit, met aan de andere kant van de weg zandverstuivingen en hekken om het zand tegen te houden. De vele vulkaantjes blijken een onderdeel te zijn van een eeuwen geleden aangelegd ondergronds irrigatiesysteem voor de oase, khattara (qanat) genaamd. Het zijn ong. 7 meter diepe schachten die uitkomen in een tunnel waardoor water stroomt. De tunnel begint in de bergen, daar moet het water vandaan komen. Dit systeem bij Jorf is niet meer in gebruik en men kan ook de tunnel bezoeken. Er zijn ong. 250 van dit soort irrigatie systemen in Marokko, een ervan in de buurt van Marrakech. De meeste van deze systemen zijn echter niet meer in gebruik.
Een stuk verder door een dorp waar het meeste asfalt van de weg verdwenen was en dan stoppen voor de lunch. Behalve een man aan de thee zijn wij de enige klanten van een jongeman. We worden enthousiast onthaald. We bestellen wat eten en koffie en hij gaat aan het werk. Er komen zowaar 2 zwaar verfrommelde plastic tafelkleden tevoorschijn, die worden glad gestreken en dan schoongemaakt met een niet al te schone spons. Hij tovert zelfs 4 mooie satijnen servetten ergens vandaan. De mannen bestellen een berberomelet, de dames eten wat anders. Het werd een prima lunch: de bestelde gerechten werden vergezeld van brood en voor eenieder een bordje met fruit na. Hij legde nog uit dat hij in diverse Europeesche landen familie had wonen en toen we afgerekend hadden kregen we nog een fles water mee. Onderweg zagen we nog een vrouw de was doen bij een waterput, haar zoontje zwaaide enthousiast. Bij Tenerhir aangekomen reden we over een brug de stad in. De rivierbedding waarover de brug gaat was helemaal in gebruik voor tuintjes. Overal kleine groene veldjes en allerlei gewassen; dat was in 2014 wel anders, toen stroomde er zoveel water door de rivier dat de brug nog maar net berijdbaar was. Maandag 13 november: We staan op een camping naast de locatie waar op maandag de weekmarkt gehouden wordt. Een bewuste keuze, we willen die markt graag bezoeken. Het is in de straat naast de camping chaos: busjes auto’s en voetgangers, alles wil naar de markt. Voor de marktingang staan een aantal ezels geparkeerd, hun baasje is ook op de markt. Op de markt is het erg druk, het merendeel traditioneel geklede vrouwen, en hele enkele westers geklede vrouw, wat mannen en geen andere toeristen. Er is weer van alles te koop: heel veel groenten en fruit, potten en pannen, drogisterijartikelen, beddengoed, kleding, 2e hands gereedschap, vlees bij de slager en kippen, grote zakken meel en graan en nog veel meer artikelen. Je ziet mensen met volle tassen weer vertrekken. De groenten en fruitverkopers wegen alle groenten voor je op een ouderwetse weegschaal met gewichten. Minder dan een kilo kunnen ze niet afwegen. Ik koop dan een kilo boontjes en 1 komkommer. De man gooit de komkommer bij de bonen en gooit er wat bonen uit, zo heb ik een kilo groenten voor 1,30 euro. Godelive kocht uien en appels, samen een kilo, voor...1,30 euro. We kopen ook nog mandarijnen en een lekker warme legging voor de koude avonden hier. In de namiddag zijn de mannen nog naar het centrum gefietst, de dames hebben hun huisdieren gezelschap gehouden in de zon.